ความเป็นมา

การสูบบุหรี่ก่อให้เกิดผลเสียทางเศรษฐกิจและสังคม จากการศึกษาค่าใช้จ่ายด้านสุขภาพจากโรคที่มีสาเหตุจากการสูบบุหรี่คือ โรคหัวใจ ถุงลมโป่งพอง และมะเร็งปอด พบว่าในปี พ.ศ. 2546 รัฐจ่ายค่ารักษาสำหรับโรคทั้งสามนี้เป็นจำนวน 45,550 ล้านบาท และคาดว่าในปี 2550 ค่าใช้จ่ายดังกล่าวนี้จะสูงขึ้นถึง 53,674 ล้านบาท ซึ่งสวนทางกับรายรับของรัฐในการจัดเก็บภาษีที่มีเพียง 48,630 ล้านบาท (สถิรกร พงศ์พานิช, 2548) ดังนั้นเพื่อลดค่าใช้จ่ายที่เกี่ยวข้องกับโรคต่างๆ จากการสูบบุหรี่จึงต้องช่วยให้ประชาชนเลิกสูบบุหรี่

จากการศึกษาพบมีหลายประเทศเห็นประโยชน์ของการให้คำปรึกษาทางโทรศัพท์เพื่อเลิกบุหรี่และจัดให้เป็นบริการแห่งชาติ (กรองจิต วาทีสาธกกิจ, 2550) สำหรับประเทศไทยจัดให้การบริการเลิกบุหรี่ทางโทรศัพท์อยู่ในนโยบายควบคุมยาสูบของชาติ และสืบเนื่องจากการประชุมเรื่อง “บุหรี่กับสุขภาพแห่งชาติ” ครั้งที่ 6 เมื่อวันที่ 10 กันยายน 2550 มีการระดมสมองเพื่อร่วมแลกเปลี่ยนเรียนรู้เกี่ยวกับการให้คำปรึกษาทางโทรศัพท์ ระหว่างนักวิชาการ ผู้เชี่ยวชาญ ที่มีประสบการณ์ตรงเรื่อง Quitline หรือ Help line จากต่างประเทศ ผู้ดำเนินงานที่คลินิกเลิกบุหรี่ ตลอดจนผู้ที่ทำงานระดับนโยบายด้านการสร้างเสริมสุขภาพ และผู้ที่ทำงานเพื่อสังคมไทยปลอดบุหรี่ มีความเห็นตรงกันว่าการให้คำปรึกษาทางโทรศัพท์เป็นการบริการที่นำไปสู่การมีสังคมปลอดบุหรี่ ร่วมกันกำหนดให้บริการเลิกบุหรี่ทางโทรศัพท์เป็นนโยบายของชาติ โดยรูปแบบการบริการต้องคำนึงถึงบริบทของความเป็นสังคมไทย ประชาชนทุกกลุ่มสามารถเข้าถึงบริการได้อย่างสะดวก ประหยัด และต่อเนื่อง  

ระยะแรก 1600 สายเลิกบุหรี่ (Quitline1600 ) ก่อตั้งขึ้นใน พ.ศ. 2536 ดำเนินการโดยมูลนิธิรณรงค์เพื่อการไม่สูบบุหรี่ ให้การช่วยเหลือเพื่อเลิกบุหรี่โดยผู้ให้คำปรึกษาและอาสาสมัคร มีสายโทรศัพท์เพียง 2 สาย ต่อมาปี พ.ศ. 2550 หลังมีการปรึกษาหารือได้จัดทำเป็นข้อตกลงระหว่าง 3 หน่วยงาน คือกระทรวงสาธารณสุข (สธ.) สำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ (สปสช.) และ สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) จัดตั้งเป็น “ศูนย์บริการเลิกบุหรี่ทางโทรศัพท์แห่งชาติ” ซึ่งเป็นโครงการหนึ่งภายในการกำกับดูแลของมูลนิธิสร้างสุขไทย ให้บริการตั้งแต่มกราคม พ.ศ. 2552 เป็นต้นมา มีนายแพทย์วิชัย โชควิวัฒน์ เป็นประธานมูลนิธิ และมีคณะกรรมการกำกับทิศทางของศูนย์บริการเลิกบุหรี่ฯ ซึ่งมี นายแพทย์ศิริวัฒน์ ทิพย์ธราดล รองปลัดกระทรวงสาธารณสุข เป็นประธานและมี รศ.ดร.จินตนา ยูนิพันธุ์ เป็นผู้อำนวยการศูนย์บริการเลิกบุหรี่ฯ